Мулойимлик фазилати
عَنْعَائِشَةَزَوْجِالنَّبِيِّصَلَّىاللهُعَلَيْهِوَسَلَّمَأَنَّرَسُولَاللهِصَلَّىاللهُعَلَيْهِوَسَلَّمَقَالَ:يَاعَائِشَةُإِنَّاللهَرَ
فِيقٌيُحِبُّالرِّفْقَوَيُعْطِيعَلَىالرِّفْقِمَالاَيُعْطِيعَلَىالْعُنْفِوَمَالاَيُعْطِيعَلَىمَاسِوَاهُ.
رَوَاهُمُسْلِمٌوَأَبُودَاوُدَوَابْنُمَاجَهْوَالدَّارِمِيُّوَأَحْمَدُوَالْبَيْهَقِيُّوَالطَّبَرَانِيُّوَأَبُويَعْلَىوَالْبَزَّارُ.
Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг завжаси Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Эй Оиша, Аллоҳ мулойим Зотдир, мулойимликни яхши кўради. У мулойимлик сабабли шундай нарсаларни берадики, уларни қўполлик ва ундан бошқа бирон нарса учун бермайди”, дедилар (Муслим, Абу Довуд, Ибн Можа, Доримий, Аҳмад, Байҳақий, Табароний, Абу Яъло ва Баззор ривояти1).
Уламолар бу ҳадисни икки хил тушунтиришган:
1. Мулойимлик сабаб шундай ютуқларга эришиш мумкинки, бунинг акси ёки бошқа нарсалар билан муваффаққиятга эришиб бўлмайди;
2. Аллоҳ мулойимлик учун шундай катта савобларни берадики, мулойимликдан бошқа ҳеч бир фазилат сабаб бунчалик кўп савоб бермайди.
Аксар уламолар биринчи таъвилни маъқуллаганлар. Шу маънода Жалолиддин Суютий: “Бошқа йўллар билан эришиб бўлмайдиган мақсадларга айнан мулойимлик сабаб эришиш мумкин”, деб айтган.
Ушбу ривоят орқали биз дунё ва охиратда муваффаққиятга эришиш сирларини билиб оламиз. Бу сир мулойимлик ва одамларга яхши муомала қилишдадир. Мулойимлик, хушмуомалалик инсон учун улуғ фазилат ҳисобланади ва у ўз соҳибини юқори марраларга эришишида восита вазифасини ўтайди. Бу фазилат сабр-тоқатли, қалби кенг ва ақлли кишилардагина бўлади.
Мазкур ҳадиснинг айтилишига қуйидаги воқеа сабаб қилиб келтирилади. Оиша розийаллоҳу анҳо бир туяга миндилар. У қайсар туя эди. Оиша уни ниқтаб юргизмоқчи бўлдилар. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам у кишига: “Мулойим бўлинг”, дедилар ва юқоридаги ҳадисни зикр қилдилар.
Сабрсизлик, қўполлик бандага фақат зарар келтиради. Чунончи, сабри кам одам ишлари юришмай қолган пайтларда ўзини тутолмайди ва қийинчиликларга чидамасдан қўполлик қилишга ўтади. Ақлини ишлатмайдиган одам ҳам зўравонлик, бақир-чақир, дўқ-пўписа билан иш битиришга уринади. Шундай қилинганда, бир қарашда унинг ишлари бироз юришгандек бўлиб туюлиши мумкин. Аслида бундай кимсанинг ишлари баттар орқага қараб кетаётган бўлади.
Мулойимлик ва қўполлик кишининг айтаётган сўзи ёки қилаётган ҳатти-ҳаракатлардан билиниб туради.Кимнинг сўзлари ширин, ҳикматли, ёқимли ва маъноли бўлса, ўзи ҳам хушфеъл бўлиб, ишлари тартибли бўлса, уни мулойим одам дейиш мумкин. Аксинча, қайси одамнинг сўзи дағал, қалбга оғир ботадиган, ўзи сержаҳл, юрган йўлида ҳамманинг дилини сиёҳ қиладиган кимсани қўпол дейишади.
1 Имом Бухорий ушбу ривоятни Ал-адабул-муфрадда Абдуллоҳ ибн Муғаффал розийаллоҳу анҳудан келтирган.
وَعَنْعَائِشَةَرَضِيَاللهُعَنْهَاقَالَتْ: دَخَلَرَهْطٌمِنْالْيَهُودِعَلَىرَسُولِاللهِصَلَّىاللهُعَلَيْهِوَسَلَّمَفَقَالُو
ا:السَّامُعَلَيْكَفَفَهِمْتُهَافَقُلْتُ:عَلَيْكُمْالسَّامُوَاللَّعْنَةُفَقَالَرَسُولُاللهِصَلَّىاللهُعَلَيْهِوَسَلَّمَ:مَهْلاًيَاعَائِشَةُفَإِنَّاللهَيُحِبُّالرِّفْقَفِيالأَمْرِ
كُلِّهِفَقُلْتُ:يَارَسُولَاللهِأَوَلَمْتَسْمَعْمَاقَالُواقَالَرَسُولُاللهِصَلَّىاللهُعَلَيْهِوَسَلَّمَ:فَقَدْقُلْتُوَعَلَيْكُمْ. رَوَاهُالْبُخَارِيُّوَمُسْلِمٌوَالتِّرْمِذِيُّوَابْنُمَاجَهْوَالدَّارِمِيُّوَأَحْمَدُ.
Оиша розийаллоҳу анҳодан ривоят қилинади:“Бир гуруҳ яҳудийлар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳузурларига кириб, “ассому алайка”, дедилар. Мен буни тушуниб, “алайкумус-сому вал-лаънату”, дедим. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Шошма, эй Оиша! Зеро Аллоҳ ҳар бир ишда мулойимликни яхши кўради”, дедилар. Мен: “Эй Расулуллоҳ, улар айтган гапни эшитмадингизми?” деб сўрадим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Ахир мен: “Сизларга ҳам (шундай бўлсин!)” дедим-ку”, дедилар”(Бухорий, Муслим, Термизий, Ибн Можа, Доримий ва Аҳмад ривояти).
Динимиз Исломда ҳар бир ишда чегара ва мезон белгиланган. Мулойимликда ҳам худди шундай. Масалан, ландавурлик, лапашанглик ва журъатсизлик мулойимлик саналмайди. Худди шунингдек, чаққонлик, тезкорлик ва жасоратни ҳам мулойимликка қарши қўйиб бўлмайди. Ҳаётда кўп гувоҳи бўламизки, мулойим инсон уддабурон ва тадбиркор бўлиши, қўпол одам эса лапашанг ва бирон нарсанинг уддасидан чиқа олмайдиган нўноқ бўлиши мумкин. Демак, мулойимлик банданинг ҳафсаласизлиги эмас, балки у ўзини босиб, ҳар бир ишда сабр-тоқат билан иш юритишдир.
Демак, мавриди келганда ҳақ йўлда қатъият ва шиддат билан гапириш, ишлаш, жасорат кўрсатиш, мардонаворлик қилиш қўполлик саналмайди. Қўполлик билан ғайрат-шижоат умуман бошқа-бошқа тушунчалардир.
Баъзи кишилар қўполлик қилиб қўймайин, ҳурматсизлик бўлмасин, деб ҳақни ҳимоя қилолмай қолади. Охири унинг кўз ўнгида ҳаром ва қайтарилганр ишлар содир этилса ҳам, индамай тураверадиган бўлиб қолади. Бу мутлақо нотўғри. Яна баъзи одамлар эса, ҳақни ҳимоя қиламан, ноҳақликка қарши курашаман, мункар ишлар йўлини тўсаман, деб даб-дурустдан тез қарор чиқаради ва натижада қўполликка йўл қўяди. Натижада одамларни ўзидан бездиради. Бу ҳам тўғри эмас. Мўмин одам ҳар бир соҳада, хоҳ ибодат, хоҳ муомала бўлсин, ўртача йўлни танлаши, Аллоҳ ва Расули тарафидан белгилаб берилган чегарани унутмаслиги талаб этилади.
Хулоса қиладиган бўлсак, мулойимлик ва сабр-тоқат ҳар қандай ютуқ ва муваффаққиятлар гаровидир. Қўполлик ва дағаллик иллати ишларни ортга суриб, кўплаб муаммоларни келтириб чиқаради. Зеро Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бежизга мулойимлик кўп яхшилик ва хайр-баракага сабаб бўлишини таъкидламаганлар.
Одилхон қори Юнусхон ўғли ("Хўжа Аламбардор" жоме масжиди имом хатиби)