Нега Аллоҳни Сен деймиз?
Дуога қўл очганимизда Аллоҳга “Сен” деб мурожаат қиламиз, Пайғамбар алайҳиссаломга эса “Сиз” деймиз. Нега шундай дейишимизнинг боисини кўп вақт ўйлаб юриб, шундай хулосага келдим:
Биринчиси, банда ўзини Унга жуда ҳам яқин ҳис этгани боис шундай дейишга журъат этади. Масалан, аксар миллатлар одамлари бегона киши билан танишган чоқда “сиз” деб муомала қилади. Бу муносабатни бир оз эҳтиромга ва яна бир оз ётсирашга ҳам ўхшатиш мумкин. У билан апоқ-чапоқ бўлиб қолганидан сўнг “сиз”лаш чегарасидан “сен”лаш ҳудудига ўтади;
Иккинчиси, Пайғамбар алайҳиссалом инсон наслидан. Шу боис уни энг шарафли зот ҳисоблаб мурожаат қилинади, ҳурмат-эҳтиром кўрсатилади. Бундай ҳолатда “сен” сўзи сира ҳам қовушмайди.
“Сен”ни ҳам, “Сиз”ни ҳам, бу сўзларни истеъфода этувчини ҳам яратган Аллоҳ таолодир. Шунингдек, У мурожаат этувчининг қалбини кўриб туради. Бу жиҳатдан, унга қайси сўз билан эмас, қайси ҳол билан мурожаат этиш муҳимдир.
Шу аснода яна бир савол туғилди: Биз, бандалар “Сен” деб мурожаат қилган Аллоҳ таолонинг Ўзи Қуръони каримда “Биз” демоқда. Бунинг боиси нима? Мавзуга оид адабиётларни саҳифалаб? бу саволга қуйидагича жавоб топишга мушарраф бўлдим ва уларни муҳтарам муштарийларга ҳам илинишга журъат этдим:
“Биз” калимаси билан Аллоҳ ҳукмдорларга ибратли бир ҳикматни англатган. Чунки бу сўз замирига У улуғворлик ва виқорни жойлаган. Тарихдан биламизки, “биз” маликлар ва султонлар ифодасидир. Улар ҳукмлари ва мактубларини ”Биз ки...” дея бошлайдилар. Масалан, “Биз ки(м), малики турон...” Зеро, бу ифодада ҳашамат ва буюклик бор. Аллоҳ – азал ва абаднинг малики, подшоҳи. Албатта, ҳашамат ва буюкликни ифода этган “Биз” сўзини “Мен” сўзидан афзал кўриши Унинг азамати шарафидандир.
Қуръони каримнинг туширилишига ўхшаган жараёнларда фаришталар ҳам қатнашган ва улар восита бўлган ишларда “Биз” дейдики, бунинг билан зоти ила бирликда ижрочи фаришталарга ҳам ишорат этгани тушунилади. Масалан, “Қуръонни Биз туширдик”, деганида “Қуръонни мен фаришталарим воситасида ҳабибимга туширдим” деган гап назарда тутилади. Шу каби “Биз кўкдан бир сув туширамиз” деганида ёмғир ёғдирувчи булутларни суриб келишга масъул бўлган фаришта ҳам эътиборга олинади. Аммо бу фаришталарнинг таъсирда ҳеч қандай иштироки йўқ. Чунки таъсирнинг ҳақиқий соҳиби – Аллоҳдир.
Илк яратилишни ифода этган оятларда Аллоҳ “Мен” дейди. Масалан, “Мен жинларни ва инсонларни фақат менга ибодат этсинлар дея яратдим”. Лекин кейинги яратилишлар хабари берилган оятларда “Биз” ифодаси келган. Бундан қасд этилгани эса ўша вақтда яратилишга фаришталарнинг шоҳид бўлгани ва Унинг амрини бажарганидир. Бу ифода билан Аллоҳ ўз ишига фаришталарни гувоҳ этмоқда. Масалан, “Биз ерни, кўкни ва ичидагиларни яратдик” деганда Аллоҳ бу яратилишни ёлғиз ўзи бажаргани ва уларни яратар экан у ерда фаришталар ҳозир туриб гувоҳ бўлгани тушунилади.
Дамин ЖУМАҚУЛ, журналист
Манба: www.muslim.uz
